काठमाण्डौ – धादिङका रमेश कार्की यतिबेला काठमाण्डौको कीर्तिपुरमा गाईपालनमा व्यस्त हुनुहुन्छ । बारीमा तरकारी पनि फलाउनुभएको छ । दुध र तरकारीले बजार पाएकै छ । साथमा श्रीमती र छोरी छन् । यतिमै खुसी हुनुहुन्छ रमेश । चाहेको खुसी स्वदेशमै मिलेपछि उहाँलाई अब परदेशको रहर छैन । 

फागुनमा दुई महिनाको छुट्टी लिएर मलेसियाबाट नेपाल आउनुभएका रमेश लकडाउनले गर्दा नेपालमै अड्किनुभयो । अहिले फर्केर विदेश जाने मन पनि छैन । तर रमेशलाई भने अन्तिमपल्ट एकपटक विदेश पुग्नैपर्ने छ ।

‘कम्पनीबाट लिनुपर्ने इन्सेन्टिभ लिन बाँकी छ, आठ वर्षको मेहनत त लिनैपर्यो नि’, रमेश आफूले विदेश जानै पर्ने कारण बताउनुहुन्छ । 

रमेश सन् २०१२ मा मलेसिया जानुभएको हो । मलेसिया गएदेखि उहाँले लगातार ८ वर्ष तुनास मन्जा भन्ने कम्पनीमा काम गर्नुभयो । सुरुमा जाँदा मासिक तलब ५०० रिंगिट भए पनि पछिल्लो पटक बिदामा घर आउँदा १३ सय रिंगिट पुगेको थियो ।

सुरुमा तीन वर्षको करार थियो कम्पनीको । रमेशका अनुसार करार सकिएपछि कम्पनीले प्रत्येक वर्ष एलाउन्स पनि बढाउँछ र बेसिक तलब पनि बढाउँछ । यस्तै महिनाको ५० रिंगिट काट्छ पनि । बिदामा घर आउँदा पनि कम्पनीमा पैसा जम्मा गर्नुपर्छ । त्यसरी जम्मा गरेको पैसा र मासिक रुपमा कम्पनीले काटेको रकम क्यान्सिलमा जाँदा (काम छाडेर जाँदा) एकमुस्ट पाइन्छ । 

‘यसपटक नेपाल आउँदा ३५ सय रिंगिट जम्मा गरेको थिएँ, कम्पनीको नियम नै यस्तै छ’ रमेशले भन्नुभयो, ‘आठ वर्षको हिसाब गर्ने हो भने ६ हजार रिंगिट जति हुन्छ ।’
रमेशका अनुसार उहाँले कम्पनीबाट ६ हजार रिंगिट लिन बाँकी छ । 

लकडाउन खुलेपछि कम्पनीले काममा बोलाउने भनेको छ, त्यसैले आफ्नो पैसा फिर्ता पाउँनेमा रमेश ढुक्क भने हुनुहुन्छ । ‘कम्पनीको बोसहरु आएर कुरा मिलाएर गएका छन्, लकडाउन खुलेपछि जान पाइने भन्नुभएको छ’, उहाँले भन्नुभयो ।

रमेशको जस्तै समस्या छ, बाजुराका लालबहादुर शाहीको पनि । वैदेशिक रोजगारीको क्रममा उहाँ ६ वर्षअघि मलेसिया जानुभएको थियो । सुरुमा जाँदा ९ सय रिंगिट तलब बढेर २५ सय जति पुगेको थियो । गएको फागनुमा बिदामा नेपाल आउनुभएका लालबहादुरको चैत २८ गतेको फर्किने टिकट थियो । तर लकडाउनका कारण उहाँ फर्किन पाउनुभएन ।

लालबहादुरको भने रमेशको जस्तो सजिलो अवस्था छैन । उहाँको कम्पनीले काममा फिर्ता बोलाउने छाँटकाँट छैन । कम्पनीले काममा नबोलाए आफूले पाउनुपर्ने रकम पाइने होइन कि भन्ने चिन्ता छ लालबहादुरलाई ।

लालबहादुर पासारायकु कम्पनीमा काम गर्नुहुन्थ्यो । मलेसिया गएदेखि ६ वर्ष भयो त्यही कम्पनीमा काम गरेको । काम गरेदेखि कम्पनीले मासिक तलबबाट केही प्रतिशत रकम काट्दै आएको छ । अरु कम्पनीको नियम झैं ५० रिंगिट जति काट्ने गरेको लालबहादुर बताउनुहुन्छ । यस्तै बिदामा नेपाल फर्किनुपर्दा पनि जम्मा गर्नुपर्ने ३५ सय रिंगिट डिपोजिट गरेर आउनुभएको थियो । तर अहिले कम्पनीले काममा फिर्ता बोलाउने नबोलाउने केही निर्णय नहुँदा लालबहादुरलाई आफूले लिनुपर्ने रकम लिन पाउने होइन कि भन्ने चिन्ता लागेको छ ।

‘कपडा, सामान सबै उतै छ, कम्पनीसँग सम्पर्क भइरहेको छ तर काममा फिर्ता बोलाउने जस्तो कुरा गर्दैन’, उहाँले भन्नुभयो, ‘डिपोजिटको ३५ सय र काटेको १८ सय गरेर ५२ सय रिंगिट जति लिन बाँकी होला, कम्पनीले काममा बोलाएन भने त्यत्रो रकम मैले कहाँबाट बुझ्ने ?’

कसरी पाउने त रकम ?

रमेश र लालबहादुर जस्तै धेरै श्रमिकको समस्या हो यो । परदेशबाट बिदामा घर आएपछि कोरोना भाइरसका कारण नेपालसहित नेपालीको श्रम गन्तव्य देशमा पनि लकडाउन भयो । केही समयसम्म दुई देशबीच जहाजहरु चलेनन् । पछि नेपालीहरु समस्यामा पर्न थालेपछि उनीहरुलाई लिन चार्टर्ड जहाज जान थाल्यो । तर विदेशमा समस्यामा रहेकाहरुलाई लिन जहाज गएपछि बिदामा घर आएकाहरु भने अझै पनि फर्कन पाएका छैनन् ।

यूएई, बहराइन, साउदी र ओमानले विभिन्न सर्त र मापदण्ड पूरा गरेर आप्रवासी श्रमिकलाई प्रवेशमा अनुमति दिए पछि मलेसिया, कतार र कुवेतले अझैं अनुमति दिएका छैनन् । कोरोना जोखिमका कारण नेपाललाई अझै पनि उच्च जोखिमको सूचीमा राखेका छन् । यी देशमा बिदामा आएका श्रमिक फर्कन पाएका छैनन् । समयमा फर्कन नपाउँदा जागिर मात्र हैन कम्पनीले राखेको डिपोजिट र उपदान बापतको रकम नपाउँदा रमेश र लालबहादुरजस्तै धेरैजना अहिले चिन्तामा छन् । 

कति कम्पनीले त खातामा रकम हालिदिन्छन् । तर सबै कम्पनी इमान्दार र दयालु हुँदैनन् । आफ्नो श्रमिक स्वदेश फर्किसकेपछि वास्ता गर्दैनन् । त्यसैमाथि अहिले कोरोनाको समयमा कम्पनीहरु घाटामा चलिरहेको बेला तलब घटाउनुको सट्टा खोजी खोजी बाँकी रकम दिन मन पनि गर्दैनन् ।

तर दुःखले कमाएको आफ्नो पाउनुपर्ने रकम पाउनु श्रमिकको अधिकार हुन्छ । तर कसरी त्यो रकम पाइएला ? कहाँबाट रकमका लगि पहल गर्ने भन्ने जानकारी नहुँदा धेरैजना अन्योलमा छन् ।

यस्तो समस्या हुनेले वैदेशिक रोजगार विभागमा निवेदन दिन सकिने बताउनुहुन्छ विभागका सूचना अधिकारी टिकामणी न्यौपाने ।

‘आफ्नो समस्या खुलाएर विभागमा निवेदन दिनुभयो भने हामी सम्बन्धित देशमा रहेको नेपाली दूतावासमा जानकारी गराउँछौं र रकम प्रदान गर्नको लागि पहल गर्छौं’, न्यौपानेले भन्नुभयो, ‘निवदेनमा काम गरेको कम्पनी, देश, पाउनुपर्ने रकम लगायतका कुरा प्रष्टसँग खुलाउनुपर्ने हुन्छ ।’

‘रकम पाए विदेश जाने थिएनौं’

हुन त परदेश रहर भन्दा बाध्यता हो । केही कमाइ र बचत भएपछि विदेश भन्दा बरु स्वदेश नै ठीक भनेर परदेशको राम्रो जागिर छाडेर नेपालमै रमाउनेहरु पनि धेरै छन् । बाजुराका लालबहादुर शाही र धादिङका रमेश कार्की पनि परदेश भन्दा अब नेपालमै केही गर्ने सोच भएको बताउनुहुन्छ । 

‘कम्पनीबाट पाउनुपर्ने रकम मात्र पाए पनि परदेश फर्किने थिइनँ’, लालबहादुर भन्नुहुन्छ, ‘सानोतिनो जे काम भए पनि नेपालमै ठीक छ ।’

लालबहादुर शाही आफू अहिले काठमाण्डौमा सुरक्षा गार्डको काम गर्नुहुन्छ । केही दिन मात्र भयो उहाँले यो काम गर्न थाल्नुभएको । दुई महिनाको बिदामा घर आउनुभएको थियो । काठमाण्डौमा रहे छोराछोरीको पढाइ राम्रो होला भन्ने सोच थियो उहाँको । त्यही भएर मलेसिया फर्किने बेला श्रीमती र छोराछोरीलाइ पनि काठमाण्डौमै लिएर आउनुभयो । कीर्तिपुरमा कोठा खोजेर उतै राख्ने र आफू मलेसिया जाने सोच थियो लालबहादुरको । तर चैत ११ गते लकडाउन भयो । चैत २८ गतेको टिकट थियो उहाँ मलेसिया फर्किन पाउनुभएन ।

एक महिना त त्यतिकै बित्यो । यस्तै लकडाउन लम्बिरह्यो भने आम्दानीको बाटो नभएपछि समस्या होला भनेर लालबहादुरले तरकारी खेती गर्न सुरु गर्नुभयो । कीर्तिपुरमा एक रोपनी जग्गा भाडामा लिएर उहाँले तरकारी लगाउनुभयो । 

कम लगानीमा कम मात्रामा गरेको तरकारी खेतीले धेरै आम्दानी लिन नसकेपछि लालबहादुर अहिले सुरक्षा गार्डको काम गर्नुहुन्छ । तरकारी खेतीमा उहाँको श्रीमती खटिनुहुन्छ ।

एक दुई महिनामै काममा फर्किने सोचेर घर आउनुभएका लालबहादुर जस्तै रमेश कार्की पनि काममा फर्किने टुङ्गो नभएपछि आफ्नै व्यवसायमा रमाउनुभएको छ । रमेशले पनि कीर्तिपुरमा गाई पालन गर्नुभएको छ ।

८० हजार रुपैयाँमा गाई किन्नुभयो । अहिले रमेशसँग दुईवटा गाई छन् । एउटा गाइ ब्याउने बेला भएको छ । एउटा गाई दुहुनु छ । दिनको १७ लिटर दूध दिन्छ । रमेशले केही लिटर गाउँमै बेच्नुहुन्छ भने बाँकी डेरीमा पुर्याउनुहुन्छ । यो सँगै उहाँले बारीमा तरकारी पनि लगाउनुभएको छ ।

‘सुरुवाती सानैबाट गरे पनि व्यवसाय गरौं सोचेर यत्तिको गरियो’, रमेश कार्कीले भन्नुभयो, ‘यति लामो समय केही नगरेर बस्न सकिएन, त्यसैले सानैबाट भए पनि केही थालेको ।’

रमेशको चाहना त छ, नेपालमै व्यवसाय गरेर बस्ने । तर त्यत्रो वर्ष काम गरेको पाउनुपर्ने इन्सेन्टिभ लगायतको पैसा त्यसै छाड्न सक्ने कुरा पनि भएन ।

‘कम्पनीबाट पाउनुपर्ने रकम पाएपछि ढुक्क भइन्थ्यो, त्यो पैसा म कम्पनीमा गएपछि मात्र पाउन सक्छु’, उहाँले भन्नुभयो, ‘त्यही भएर पनि केही समयको लागि भए पनि मलेसियामा काम गर्न जानुपर्छ होला ।’

याे पनि पढ्नुहाेस्

विदेश जाने बाटो बन्द भएपछि नयाँ काम, धनियाँ बेचेर एक महिनामा २० हजार दाम

---